Bij oplopende stress hebben we minder compassie en nieuwsgierigheid. Terwijl die kernkwaliteiten juist de sleutel zijn voor beter samenwerken, meer veerkracht en een lager stressniveau. Daarom pleit Barbara Doeleman-van Veldhoven voor compassievol medisch leiderschap. ‘En daar kun je morgen al mee beginnen.’
Stel dat je spreekuur uitloopt en je ook je kind van de buitenschoolse opvang moet halen. ‘Dan kun je het gesprek afraffelen en met buikpijn van de haast naar de BSO fietsen. Maar daarmee doe je zowel je patiënt, jezelf als je kind tekort’, schetst Barbara Doeleman. ‘Je kunt ook reflecteren op wat op dat moment de meeste zorg nodig heeft. Dan maak je een weloverwogen besluit, bijvoorbeeld de laatste afspraak verzetten of de BSO even bellen. Dat is een goed voorbeeld van compassievol leiderschap.’
Mentale kracht
Doeleman groeide op in een artsengezin. Zelf trainde ze jarenlang om danseres worden. ‘In topsport leer je je grenzen verleggen en mentale kracht aan te boren. Daarom begon ik op mijn achttiende ook met mediteren.’ Na twintig jaar ervaring als oefentherapeut Cesar en directeur van een eerstelijnsgezondheidscentrum richtte ze de organisatie BFC Compassionate Care & Mindful Medicine op. ‘BFC zijn de initialen van mijn voornamen, maar staat ook voor Be Free and Connected. Ik wil met mijn kennis als zorgprofessional en bestuurder de verbinding maken tussen gezondheidszorg, leiderschap, teamwerk, wetenschap en spiritualiteit en die naar de praktijk vertalen.’
Echt luisteren
Want die ingrediënten vormen de basis. ‘Compassievol leiderschap betekent niet de hele dag zachtaardig zijn. Wel om vanuit waarden en normen, duidelijke doelen en echt luisteren een compleet plaatje van een situatie willen krijgen om die de goede kant op te bewegen’, legt Doeleman uit. ‘Compassie is ook anders dan empathie. Waar je met empathie je inleeft in de situatie van een ander, doe je vanuit compassie dat wat er binnen je vermogen ligt om de ander te helpen.’
Positieve effecten
Wat dat oplevert? Veel. Wetenschappelijk is de kracht van compassievol leiderschap al ruimschoots bewezen. ‘Uit onderzoek blijkt dat deze vorm van besturen een positief effect heeft op de patiëntveiligheid, de patiënttevredenheid en de samenwerking tussen teams, ook buiten het eigen team’, somt Doeleman de voordelen op. ‘Bovendien is er meer ruimte voor innovatie, neemt de financiële flexibiliteit toe en neemt arbeidsuitval af.’
Verstoorde balans
De theorie is mooi, maar de praktijk weerbarstiger. ‘Compassievol leiderschap begint met zelfbewustzijn en compassie voor jezelf. Terwijl artsen zijn opgeleid in de traditie dat patiënten voor alles gaan en dat een dokter geen zwakte mag tonen. Bovendien is de werkdruk hoog. Het is waken voor de fuik, legt Doeleman uit. ‘Door stress ontstaat bewustzijnsvernauwing met de reactie om nóg harder te gaan lopen. Met een tegengesteld resultaat: patiënten voelen zich niet gehoord, je komt in het gesprek niet meer tot de kern en de behandelresultaten zijn suboptimaal. Als je niet de zorg kunt leveren die je wilt, werkt dat ondermijnend. Niet verwonderlijk dat maar liefst de helft van de artsen burn-out klachten heeft.’
Zelf voelen
Het goede nieuws is dat die cirkel twee kanten op werkt. Barbara Doeleman: ‘Wanneer stress toeneemt, neemt compassie af. Maar wanneer compassie toeneemt, daalt de stress. Tijdens mijn lezing komt theorie aan bod over wat compassie is en hoe je dit kunt ontwikkelen. Ook gaan we samen oefenen. Zo kunnen deelnemers de volgende dag al met meer (zelf)compassie werken.’
Bekijk hier alle masterclasses van De Dokter >
Door: Naomi van Esschoten